ن :
کلمات کلیدی :
خط خوب یکی از مهارت هایی است که باید از سن کم یعنی از دوره ی آمادگی به دانش آموزان آموخته شود در غیر این صورت بخشی از فرایند یاددهی ، یادگیری دچار نقص خواهد شد (آموزش وپرورش باید از خرد سالی شروع شود زیرا در این مرحله اگر اموزش صورت گیرد پایدار تر خواهد بود)
از این رو درک صحیح مکانیسم ها و عواملی که می توانند باعث مشکلات دست خط شوند ضروری به نظر می رسد در بسیاری موارد دیده شده که مشکلات خوانایی دست خط بدون مداخلات در مانی بر طرف نمی گردد )
شرایط موثر بر بدخطی دانش آموزان
گانیه معتقد است که برای یادگیری دو دسته شرایط وجود دارد : شرایط درونی یادگیری و شرایط بیرونی یادگیری . البته در بررسی علل بدخطی و بد آموزی خطی دانش آموزان دوره ی ابتدایی علاوه بر عوامل آموزشی و تربیتی و در حقیقت ، کار معلم ، که جزء شرایط بیرونی هستند باید شرایط درونی که مربوط به شرایط روانی کودکان می باشند نیز مورد توجه قرار گیرند چه بسا بدخطی دانش آموزان به دلیل حالات عاطفی نامطلوب و نداشتن هدف و انگیزه برای زیبا نویسی و یا ضایعات استخوانی و یا نداشتن آمادگی روحی روانی و محیط نامناسب و فقر آموزش همچنین تمرینات غلط و فقدان رسیدگی باشد برای ارائه ی راهکار های مناسب عوامل به طور کلی به سه گروه عمده تقسیم بندی می شود.
الف ) عوامل مربوط به خانواده
بی توجهی اولیا به خط بچه ها وطرز نوشتن انها و یا سر مشق نادرست دادن و همچنین والدینی که خودشان بد خط هستند زمینه هایی برای بد خطی فرزندان را فراهم می کند بدخطی والدین سر مشق نا مناسبی برا ی کودکان است از انجا که خوشنویسی مهارتی است که باید اموخته شود چنان چه کودک در خانواده ای زندگی کند که اعضای ان از ذوق و استعداد بیشتری برخوردار باشند کودک زمینه ی بیشتری برای خوب نوشتن دارد خانواده هایی که به صورت دیکتاتور ی و دموکراسی و آزادی مطلق اداره می شوند نیز تاثیرات متفاوتی بر عملکرد دانش اموز دارند افرادی دوران کودکی خود را در خانه ای اکنده از استبداد و خود خواهی می گذرانند هیچ گاه فرصتی برای ابراز وجود و نشان دادن قابلیت ها و گرایش های خود به دست نمی اورند کودکانی که در خانواده هایی زندگی می کنند که نسبت به فرزندان خو بی تفاوت اند وار تشویق و تنبیه به موقع برای انجام تکالیف فرزندانشان استفاده نمی کنند در واقع انگیزه ی لازم را برای انجام بهتر تکالیف در فرزندان خود به وجود نمی اورند چنین کودکانی اغلب با اکراه و بی میلی اقدام به نوشتن می کنند و نتیجه ی عملکرد آنها رضایت بخش نخواهد بود همچنین مو قعیت کودک در خانه یعنی تنها فرزند خانواده بودن یا کوچکترین کودک یا تنها پسر خانواده بودن وارتباطی که کودک با خواهر و برادران خود دارد سبب یادگیری های مهارتی بدنی متفاوتی می شود
انتظارات خاص والدین از فرزندان خود اگر با واقع بینی همراه باشد اختلالی در رفتار بچه ها به وجود نمی آورد ولی اگر این انتظارات بدون توجه به امکانات فرزند باشد سبب بروز عکس العمل های شدید از طرف بچه ها می شود و سبب شکست بچه ها در انجام کارهای معین می گردد همچنین وضعیت طبقاتی خانواده بر روی یادگیری دانش آموز تاثیر دارد وضع مادی و معنوی خانواده در رشد نوشتن بچه ها تاثیر دارد تحقیقاتی که درباره ی اختلاف استعداد بچه ها در طبقات مختلف به عمل امده است نشان می دهد که پرورش استعداد بچه ها در حد وسیعی مربوط به فرهنگ و راه زندگی طبقات است
...
ب ) عوامل مربوط به معلمان
مسئله ی آمده سازی معلمان برای کاری که بر عهده دارند در همه ی کشور ها به ویژه کشور های در حال ترشد از اهمیت ویژه ای بر خوردار است این اهمیت هم نه نیازی به اثبات دارد و نه تاکید . از طرفی همیشه گفته می شود که مدرسه یک قدم از اجتماع عقب تر است . زیرا تحولات اجتماعی سریع تر از ان رخ میدهند که مدرسه و معلم بتوانند خود را با ان تطبیق دهند در این صورت معلم چه باید بکند).
اگر معلم خط خوبی داشته باشد و حروف را هم به خوبی اموزش دهد و در این رابطه با استفاده از بازی و تمرین عضلات بچه ها را تقویت کند بیشترین تاثیر را در خوب نویسی و خوانا نویسی دارد گاهی اوقات کتاب های درسی هم اشکالاتی در این زمینه دارند که معلم باید ان ها را به خوبی ببیند و با تذکر به موقع اجازه ندهد در شاگردانش دو گانگی ایجاد شود و بد خطی و خوانا نبودن خط اموزگار و بی توجهی او به خط شاگردان نیز عاملی در ایجاد بد خطی و اختلال خط می باشد بهتر است معلمان از دادن تکالیف زیاد در منزل خود داری کنند
مواجه شدن دانش آموز با حجم زیاد تکالیف نیز باعث بد خطی دانش آموز می شود صبر و حوصله و دادن مقدار معینی تمرینات عضلانی در مقدمه ی کار ضروری است تا شاگرد قادر شود عضلات دست را کنترل کند تکنیک های متعددی از جمله مچاله کردن کاغذ یا استفاده از خمیر های بازی و ... وجود دارد تا عضلات دست را آماده کند تا به حروف الفبا شکل بدهد و همچنین برای اموزش مهارت خط نویسی به کودکان باید معلمین به این مولفه ها توجه داشته باشند وضعیت نشتن دانش اموز، وضعیت قلم به دست گرفتن دانش آموز وضعیت دست آزاد بچه های راست دست و چپ دست ، حالت قرارگرفتن سر ، تابش نور و مقدار آن در هنگام نوشتن حالت قرار گرفتن پاها در هنگام نوشتن و طرز قرار دادن و فیزیک ایستادن پای تخته برای نوشتن و رعایت حاشیه در دفتر دقت به این ویژگی ها باعث می شود تا آموزگار بتواند دانش آموزان را به درستی هدایت کند)
معلمانی که با دانش آموزان دچار مشکلات رفتاری کار آموزشی می کنند در این زمینه آسیب پذیری بیشتری دارند بیشتر معلمان رغبتی به آموزش این گونه از دانش آموزان نشان نمی دهند)
معلمان باید به این باور برسند که نوشتن کودکان از طریق تمرینات بیشتر پیشرفت می کنند و ان ها باید در پذیرش تلاش های کودکان حوصله ی بیشتری به خرج دهند واکنش مثبت معلم و بر انگیختن کودک به سمت تلاش بیشتر در ایجاد یک کلاس نوشتن مناسب است)
نگرش مثبت معلم نسبت به تلاش های نوشتاری کودک به اندازه ی فراهم کردن زمان و فضا و مطالب نوشتاری مناسب حائز اهمیت است خط خطی کردن ها و نقاشی ها سطوح آغازین نوشتن هستند که در پیشرفت مهارت نوشتن کودک در مراحل بعدی حائز اهمیت هستند بنا بر این این تلاش ها باید مورد تشویق معلمان قرار گیرد
معلم و نقش او در ایجاد زمینه های تجربی و عملی یادگیرنده اهمیت خاص دارد او می توتند فضایی را به وجود آورد که احساس وحشت از کار ها را بر طرف کند و دانش آموز را به انجام کار بهتر در نوشتن حساس ترکند لذا معلمان باید اساس کار خود را به کاهش تنش قرار دهند و در مورد خط بچه ها را توبیخ نکنند و خود از نظر خطی الگوی خوبی برای دانش آموزان باشند
ج) عوامل مربوط به دانش آموزان
در میان مهارت های تحصیلی پایه ، نوشتن ملموس ترین مهارت نام گرفته است تفاوت نوشتن با سایر مهارت های ارتباطی این است که نوشتن سندی کتبی از خود به جای میگذارد و همچنین جز مهارت های ظریف حرکتی می باشد . می گویند خط هر کسی نشانه ای از روح او را در خود دارد و هر کسی را می توان از خط او شناخت . برای این که دانش اموز بتواند نوشتن را به نحو احسن انجا م دهد لازم است شرایطی برای نوشتن داشته باشد
* از رشد ذهنی کافی برخوردار باشد
*انگیزه ی کافی داشته باشد
* از علاقه ی کافی برخوردار باشد
* بین چشم و دست هماهنگی باشد
* هماهنگی حرکتی داشته باشد
* توانایی تطبیق بدن با فضای اطراف را داشته باشد
* مفهوم نوشتن از راست به چپ را بداند
همچنین وجود بعضی از نارسایی ها مانند اختلالاتی در عملکرد دست و انگشتان باعث می شود که کودک نوشتن را به طور مطلوب انجام ندهد و همچنین معلولیت های جسمی و ضایعاتی که در سیستم اعصاب مرکزی یعنی مغز یا طناب نخاعی به وجود می آید و صدمات وارده بر مغز باعث اختلال در نوشتن می شود این صدمات ممکن است آنقدر خفیف باشد که نتوان تاثیر آن را بر رفتار کودک تشخیص داد و یا آنقدر شدید باشد که فعالیت کودک را به میزان پایینی کاهش دهد کودک مبتلا به اسیب مغزی ممکن است نشانه های رفتاری وسیعی از خود نشان دهد از جمله عدم هماهنگی و اعمال حرکتی ناقص
اشکال در وضعیت قرار گرفتن کاغذ : وضعیت نا مناسب کاغذ و دفترچه نسبت به بدن نیز از صحیح نوشتن جلو گیری کرده و در برو ز اشکالت مختلف هنگام دست نویسی نقش اساسی دارد برخی از دانش اموزان هنگام نوشتن سر خود را بیش از حد به کاغذ نزدیک می کنند و حتی گاهی احساس می شود سر خود را به ان می چسبانند گرو هی دیگر دفترچه ی خود را به حالت زاویه دار و کج قرار می دهند
اشکال در جهت یابی صحیح : برخی دانش اموزان درک صحیحی از رابطه های فضایی مانند با لا و پایین – زیر و رو چپ و راست ندارند به همین دلیل هنگام نوشتن حروف و کلمه ها ( حتی بر روی کاغذ خط دار ) قادر نیستند اشکال صحیح حروف را بنویسند مثلا حرف (( الف )) را بیش از حد امتداد داده و از روی خط می گذرانند
مشکلات نوشتن صحیح حروف الفبا ( حرف نویسی ) گاهی برخی دانش اموزان حروف را بیش از حد بزگ ئ یا کوچک می نویسند ودر برخی موارد خطوط مستقیم ( افقی یا عمودی ) را به حالت قوس دار می نویسند ویا بالعکس
مشکلات نسخه برداری صحیح از کلمات ( رو نویسی ) بعضی دانش اموزان ممکن است حروف سازنده ی کلمه را با فاصله ی زیاد بنویسند مثل (( آ ز ا د ی )) یا این که حروف را بیش از حد به هم نزدیک کرده و صورت کلی کلمه را مخدوش نمایند بسیاری از دانش اموزان در نوشتن حروف پیوسته که نیازمند حرکت های ظریف و دقیق و هماهنگ است با مشکلات جدی ای رو به رو شوند برخی از انان نمی توانند پس از نوشتن یک حرف بلافاصله به نوشتن حروف دیگر بپردازند به واسطه ی مشکلاتی که درنوشتن وجود دارد خطا هایی در نوشتن به وجود می آید
خطا های متداول در نوشتن
الف) کج نویسی بیش از حد که به دلایل متعددی مثل بسیار نزدیک بودن بازو به بدن و بسیار سفت گرفتن شست و دور بودن خیلی زیاد نوک قلم از انگشتان و صحیح نبودن جهت کاغذ و درست نبودن جهت حرکت قلم اتفاق می افتد
ب) راست نویسی بیش ازحد: عواملی مثل بسیار دور بودن بازو ازبدن وبسیار نزدیک بودن انگشتان به سرقلم-هدایت قلم به تنهایی توسط انگشت سبابه – نا صحیح بودن جهت کاغذ در ایجاد ان موثر می باشد
پ ) پرفشار نوشتن که بر اثر فشار دادن بیش از حد انگشت سبابه و استفاده از قلم نا مناسب
ت ) کم رنگ نویسی بیش از حد به عواملی مثل بیش از حد کج یا راست نگه داشتن قلم و چرخش نوک قلم به یک سمت و قطر بیش از حد قلم بستگی دارد
ث ) زاویه دار نویسی بیش از حد : به دلیل سفت بودن بیش از حد شست و بیش از حد شل نگه داشتن قلم و حرکت بیش از حد قلم اتفاق می افتد
ج ) نامرتب نویسی بیش از حد که چهار علت مهم برای این مورد و جود دارد که شامل نبود ازادی حرکت یا حرکت بیش از حد کند دست و محکم گرفتن قلم و در نهایت نا درست یا ناراحت بودن وضعیت می باشد
چ ) فاصله گذاری بیش از حد که به واسطه ی پیشرفت بیش از حد سریع قلم به سمت چپ و حرکت بیش از حد و سریع جانبی ایجاد می شود
روش های ترمیمی
قبل از فرا گیری نوشتن طراحی تصویر ها ی با قلم مو و انگشت دست روی شن و .... به امادگی قبل از نوشتن منجر می شود
* در مرحله ی اول تعلیم خط بهتر است که نمونه های حروف و کلمات از تخته یا چیز های دیگر ساخته شوند به طوری که نوآموزان بتوانند ان ها را لمس کنند زیرا این عمل اشکال ان ها را در مغز کودکان تثبیت می کند و نوشتنشان را برایشان اسان می سازد همچنین سبب می شود که کودکان با شوق و رغبت به یادگیری حروف و کلمات بپردازند
* پر رنگ نوشتن از روی متنی که به صورت کمرنگ نوشته شده نیز به بهتر شدن خط کمک می کند همچنین استفاده از کاغذ های پوستی و تمرین از روی کلمه ها یا حروف نوشته شده نیز برای این منظور بهتر می باشد
* اگر بچه ها فشار زیادی به کاغذ می اورند می توانیم از کاربن استفاده کنیم و از بچه ها بخواهیم طوری روی کاربن بنویسند که اثر زیادی از نوشته های انها روی ورقه ی زیرین نیفتد
* اگر بچه ها سرشان را زیاد به دفتر نزدیک می کنند از ضعیف نبودن چشم ان ها با ارجاع به پزشک مطمئن شوید
* دقت کنیم بچه ها کاغذ را بیش از حد کج نگذارند تا از کج نویسی ان ها جلو گیری شود
* اگر کودکی کلمات را بیش از حد بزرگ یا کوچک می نویسد می توانید اندازه ی متوسطی برای کلمات در نظر بگیرید و با گذاشتن خط فاصله بین کلمات از کودک بخواهیدفاصله ی تعیین شده را پر کند
* نا مرتب نوشتن تکالیف ممکن است به علت محدودیت حرکتی در دست باشد یا این که مداد را بیش از حد محکم در دست می گیرد یا وضعیت درستی در هنگام نوشتن ندارد با بر طرف کردن هر یک از این علل دانش آ موز می تواند خط بهتری داشته باشد
* سر مشق هایی را انتخاب کنیم که اعتماد به نفس دانش اموزان را تقویت کند برای این منظوراز عبارت های آسان شروع می کنیم
* دانش اموزان را تشویق کنیم تا باور های مثبتی در باره ی توانایی ها ی خود داشته باشند و میان تلاش و ارزش ها ی فردی دانش آموزان ارتباط محکمی بر قرار کنیم و به ویژه انان را تشویق کنیم تا به تلاش خود اهمیت بدهند هدف می تواند این باشد که دانش آموزان خوشنویسی را مهارتی مهم به شمار آورند.
* به دانش اموزان تکالیف و مسولیت هایی بدهیم که انجام انها برایشان جالب باشد و به این وسیله علاقه و انگیزه برای صحیح نوشتن و زیبا نویسی را در کودکان تقویت کنیم
* همکاری والدین و اموزگاران در این اموزش بسیار مهم است از والدین بخواهیم با در اختیار قرار دادن ابزا ر مناسب برای نوشتن و بازدید از نمایشگاه های خط و نقاشی خط دانش آموز و اموزگار را برای اموزش و فراگیر ی بهتر این مهارت یاری کنند
