چوکــــــــــــــ بندری

تقریبا در همه جای دنیا، گریه با ریختن اشک و صدای هق هق همراه است.

معمولا غم، رنج و درد، باعث گریه می شوند اما گاهی هم افراد هنگام عصبانیت، خوشحالی، ترس و خنده گریه می کنند. سن، جنس و فرهنگ روی شکل گریه اثر می گذارند. در بسیاری فرهنگ ها، گریه را عملی کودکانه می دانند و بلند گریه کردن افراد (به خصوص مردان و بزرگسالان) در میان جمع نکوهیده به شمار می رود. اما روش های درمانی مدرن، گریه را عامل مفیدی برای سلامت روان و جسم می دانند.

بدن انسان در زمان هیجان یا استرس شدید موادشیمیایی ای تولید می کند که می توانند باعث صدمه به بدن شوند، اما چشم، در واکنش با تولید اشک، این مواد زائد یا سمی را از بدن دفع می کند و استرس را کاهش می دهد. می توان گفت گریه یک مکانیسم طبیعی قوی برای مقابله با درد، اندوه و استرس است و سرکوب آن استرس را افزایش می دهد و باعث می شود هیجان های فرد رها نشوند و حتی منجر به پرخاشگری شود. گریه را همانند خنده، باعث رها شدن از احساس های منفی می دانند.

بعد از گریه، فرد سبک می شود و حس روانی و جسمی بهتری پیدا می کند. خلق و خویش بهبود می یابد و حتی درد، تا حدی کم خواهد شد. شاید تصور شما هم از اشک این طور باشد؛ قطرات آب شوری که هنگام گریه از چشم بیرون می آیند. اما درواقع اشک کارکردی بیش از اینها دارد؛ هر بار که پلک می زنید (حدود 10 بار در دقیقه)، به کمک اشک، چشمانتان شسته و تمیز می شود، اشک چشم ها را مرطوب نگه می دارد که همین رطوبت در بینایی بسیار مهم است، اشک وظیفه پاک کردن ذرات را از روی چشم ها نیز به عهده دارد. نداشتن مقادیر کافی اشک در چشم، افراد را دچار سوزش و تحریک چشم و تار شدن بینایی می کند. اشک، را غدد اشکی می سازند و از مجاری اشکی به سطح چشم می رسد.

? انواع اشک
چشم پزشکان انواع سه گانه زیر را برای اشک قائلند:

1) اشک پایه: همیشه غدد اشکی کوچک، یک سطح پایه رطوبت را روی کره چشم ایجاد می کنند. در چشم انسان (و بیشتر پستانداران)، قرنیه همواره با اشک مرطوب و تغذیه می شود. این اشک باعث نرم و لیزشدن چشم می شود و گردوغبار را از آن بیرون می راند. اشک حاوی ذرات زیادی است. بعضی از این اجزا، باعث مقابله با عفونت های باکتریایی می شوند و بخشی از سیستم ایمنی فرد محسوب می شوند. چشم انسان معمولا در طول شبانه روز حدود 0/75 تا 1/1 گرم اشک ترشح می کند (حدود 2 قاشق چایخوری) که البته میزان آن با بالا رفتن سن یا ابتلا به بعضی بیماری ها کاهش می یابد.

2) اشک رفلکسی: این نوع اشک، درنتیجه تحریک چشم با اجسام خارجی یا مواد محرک (مانند بوی پیاز) در محیط به وجود می آید. نور شدید، خوراکی های خیلی داغ یا تند، استفراغ، سرفه و خمیازه هم باعث به وجود آمدن این نوع اشک می شوند. این اشک ها برای شستن و برطرف کردن ماده محرک ترشح می شوند.

3) اشک احساسی: این اشک همان اشکی است که هنگام «گریه» از چشم سرازیر می شود. استرس، عصبانیت، زجرکشیدن، عزاداری، غم شدید و درد جسمی باعث ایجاد آن می شوند. البته ترشح این اشک فقط محدود به زمان بروز احساسات منفی نیست. بسیاری از افراد هنگام خوشحالی شدید نیز گریه می کنند. این اشک های احساسی معمولا با هق هق، تنفس بریده بریده و انقباض بدن همراه هستند. انسان ها تنها جاندارانی هستند که این نوع گریه را دارند. موادشیمیایی موجود در اشک های احساسی، با دو نوع اشک دیگر تفاوت دارند. مشخص شده این نوع اشک ها حاوی مقادیر بیشتری پروتئین، هورمون و مواد ضددرد طبیعی هستند.

? لایه های اشک
آنچه که به آن اشک می گوییم، دانشمندان لایه اشکی (پرده اشک) می نامند و از سه لایه میکروسکوپی مجزا ساخته شده است:

? لایه خارجی یا لایه چربی :که غددی به نام «می بومین» آن را ترشح می کنند. وظیفه این لایه، پوشاندن لایه آبی و به وجود آوردن یک سد آب گریز است. این لایه با احاطه لایه آبی، مانع سرازیر شدن اشک روی گونه می شود. صاف نگه داشتن پرده اشکی و کم کردن تبخیر اشک نیز از وظایف این لایه است.
دانشمندان به تازگی در این لایه، یک گروه چربی های جدید را کشف کرده اند که تاکنون شناخته نشده بود. البته هنوز در مورد نقش دقیق این چربی ها اطلاعات چندانی به دست نیامده است. احتمال می رود آنها در فرستادن علایم سلولی در چشم نقش داشته باشند. با هر بار پلک زدن، این لایه چربی روی سطح چشم پخش و باعث نگه داشتن لایه آبی در محل خود می شود. دانشمندان امیدوارند با شناخت هر چه بهتر مواد موجود در اشک، بتوانند به درک بهتری در مورد علت اختلالات چشم (مانند خشکی چشم) برسند. محققان این ترشحات چرب را از غدد می بومین جمع آوری کرده اند. این غده ها به شکل خوشه های انگوری ریزی در لبه پلک و مجاور مژه ها قرار گرفته اند. محققان توانستند با فشردن ملایم پلک پایین، ترشحات می بیوم را در لوله های بسیار باریکی جمع آوری و به کمک روش های دقیق آزمایشگاهی آنها را بررسی کنند. آنها با همین روش به تازگی توانسته اند اوله آمید را (لیپیدی که قبلا در مغز شناسایی شده بود) در این لایه اشک شناسایی کنند. در آینده احتمالا نقش دیگر لیپیدهای لایه اشک نیز شناخته خواهد شد.

? لایه آبی: این لایه شامل آب، پروتئین های مختلف و بعضی هورمون ها و آنزیم ها، سلول های ایمنی، سدیم، پتاسیم و اوره است. بعضی از این مواد در مبارزه با عوامل میکروبی نقش دارند. این لایه را غدد اشکی موجود در پلک ها ترشح می کنند و علاوه بر کنترل عوامل میکروبی، در تمیز نگه داشتن چشم و شستشوی آن نقش دارد.

? لایه مخاطی: داخلی ترین لایه پرده اشک است که به وسیله ملتحمه تولید می شود و ترشحات مخاطی دارد. این لایه مخاطی، لایه ای آبدوست است که به لایه آبی اجازه می دهد راحت روی سطح چشم پخش شود و در نتیجه به مرطوب ماندن چشم ها کمک می کند. اگر این لایه وجود نداشته باشد، اشک به چشم نمی چسبد. این لایه در تماس مستقیم با قرنیه است.
غدد اشکی، اشک ترشح می کنند که به فضای میان پلک ها و کره چشم می رود، اما لازم است اشک ها تخلیه شوند. به همین دلیل اشک به دو دهانه ریز در لبه پلک تخلیه و بعد وارد کیسه اشکی می شود. بعد از آن، اشک از طریق کانال های ریزی وارد لوله های اشکی بینی در حفره بینی و بعد بلعیده می شود. به علت همین ارتباط میان اشک و حفره بینی، زمانی که کسی گریه می کند، علاوه بر چشم، بینی هم دچار آبریزش می شود.

? خشکی چشم
غدد اشکی مسوول ترشح اشک هستند، اما در بعضی شرایط تولید اشک به علل مختلف کاهش می یابد. این کاهش گاهی آنقدر شدید است که افراد حتی در مواقع غم شدید هم قادر به گریه کردن نیستند. در چنین شرایطی فرد دچار خشکی چشم خواهد شد. مبتلایان به این مشکل برای خشک نشدن چشم به کمک نیاز دارند و لازم است هر چند ساعت (یا چند دقیقه) یکبار، از اشک های مصنوعی استفاده کنند. این مشکل در صورت درمان نشدن حتی ممکن است باعث کوری فرد شود.

شاید به نظر عجیب برسد، اما خشکی چشم معمولا باعث ریزش اشک می شود و این اشک ریزش درواقع پاسخی به تحریک چشم است. چشمی که بر اثر خشک شدن تحریک شده، اشک ریزش می کند و فرد حس می کند نمی تواند چشمانش را به مدت طولانی باز نگه دارد. بعد از تماشای تلویزیون و مطالعه هم معمولا چشم ها دچار آبریزش و سوزش می شوند. سایر علایم عبارتند از: احساس سوزش در چشم، خارش چشم ها، سوزش اطراف چشم، تحریک چشم در برابر باد یا دود سیگار و ناراحتی چشم هنگام استفاده از لنزهای چشمی.

بعضی بیماری ها مانند لوپوس، نشانگان شوگرن، آرتریت روماتویید و تا حدی دیابت، بالا رفتن سن و یائسگی هم باعث خشکی چشم می شوند.

استفاده طولانی مدت از لنزهای چشمی تماسی، انجام بعضی جراحی ها روی قرنیه (مانند لیزیک) و مصرف بعضی داروها نیز می توانند باعث خشکی چشم شوند. داروهایی مانند ضدفشارخون، داروهای بیماران قلبی، داروهای ضدحساسیت، داروهای خواب آور، ضداضطراب ها و بعضی مسکن ها.

افرادی که مدت طولانی تلویزیون تماشا می کنند یا پای رایانه می نشینند نیز در معرض خطر خشکی چشم هستند زیرا هنگام انجام این کارها کمتر پلک می زنند. قرار گرفتن در معرض هوای خشک و باد، دود سیگار و خوشبوکننده های هوا هم باعث خشکی چشم می شوند.

برای تشخیص خشکی چشم، انجام بعضی تست ها برای اندازه گیری میزان تولید اشک لازم است. برای این کار معمولا لوله های بسیار باریکی را زیر پلک پایین قرار می دهند و میزان تولید اشک را در شرایط مختلف اندازه می گیرند.

? درمان خشکی چشم
معمولا برای درمان خشکی چشم، استفاده از قطره های چشمی یا اشک های مصنوعی بهترین روش هستند. محتویات این قطره ها شبیه ترکیب اشک است. انواع مختلفی از اشک های مصنوعی ساخته شده اند که برای افراد مختلف به کار می روند. بعضی از بیماران روزی 12 بار از آنها استفاده می کنند اما گاهی لازم است فرد هر چند دقیقه یک بار، این قطره ها را در چشم بریزد.

روش دیگر درمان، نگه داشتن اشک در چشم است. در این روش، جراح چشم پزشک کانال های خروجی اشک را که به بینی راه دارند، به طور موقت یا دائم مسدود می کند. با این کار اشک ساخته شده، در چشم ذخیره می شود و مدت طولانی تری روی چشم باقی می ماند.

اشک هم مانند هر مایع دیگری تبخیر می شود و یک روش دیگر برای درمان خشکی چشم، جلوگیری از تبخیر سریع اشک است. مثلا در زمستان ها که از دستگاه های گرم کننده استفاده می شود، می توان با مرطوب نگه داشتن محیط (مثلا قرار دادن یک ظرف آب روی بخاری) رطوبت را به هوای اتاق اضافه کرد تا از تبخیر سریع اشک جلوگیری شود.

استفاه از عینک های محافظ در روزهای پر باد نیز می تواند تا حدی مانع خشکی چشم شود. در این شرایط افرادی که دچار خشکی چشم هستند باید تا حد امکان از رفتن به مکان های خیلی گرم، بادخیز و پردود اجتناب کنند.

عده ای نیز معتقدند با افزودن اسیدهای چرب حاوی امگا3 به رژیم غذایی می توان با خشکی چشم مبارزه کرد. این اسیدهای چرب در بعضی غذاها (مثلا ماهی سالمون و ساردین) وجود دارند. گاهی نیز چشم پزشک بعضی داروها را برای مقابله با خشکی چشم پیشنهاد می کند. این داروها به شکل قطره های چشمی، پمادها یا ژل ها هستند.

? آیا ترشح اشک افزایش هم می یابد؟
در بعضی موارد ترشح اشک زیاد و فرد مداوم دچار آبریزش می شود. آلرژی، عفونت های چشم، فرو رفتن مژه یا جسم خارجی در چشم می توانند باعث افزایش ترشح اشک شوند. در بعضی موارد هم به دلایل مختلفی مجاری اشکی مسدود می شوند؛ مثلا بالا رفتن سن، ضربه، التهاب چشم، مصرف بعضی داروها و تومورها که گاهی باعث مسدود شدن مجاری اشکی می شوند. اگر راه های عبور یا تخلیه اشک مسدود شوند، اشک نمی تواند به خوبی از چشم تخلیه و ممکن است از روی پلک ها به روی گونه ها سرازیر شود (انگار که فرد گریه می کند).

از آنجا که ترشح اشک مانند بسیاری اعمال دیگر، در کنترل اعصاب است، در بعضی بیماری ها، به علت آسیب به اعصاب ممکن است ترشح زیاد یا کم اشک (البته اشک های رفلکسی) دیده شود. مثلا بیماری نادری به نام «نشانگان اشک تمساح» وجود دارد که در آن به علت آسیب به عصب صورت، فرد هنگام بوییدن یا چشیدن غذا که ترشح بزاق زیاد می شود، اشک می ریزد.

هنگام اشک ریزش و ترشح زیاد اشک، معمولا تاری دید، تحریک چشم و التهاب پلک دیده می شود. این شرایط باید به وسیله چشم پزشک معاینه شود تا علت اشک ریزش شناسایی و درمان شود. گاهی فقط کمپرس گرم و مصرف آنتی بیوتیک برای درمان کافی است، اما در موارد شدیدتر، نیاز به جراحی است تا مثلا راه اشکی جدیدی ایجاد شود که اشک بتواند تخلیه شود.