ن :
کلمات کلیدی :
سلسه مباحث (کلام امیر کلام) به شرح و توضیح برخی از سخنان برگزیده علی علیه السلام می پردازد.
اِن الجَنَّة حُفَّت بِالْمَکارِه وَ اِن النّارَ حُفَّت بِالشَّهَوات
همانا، بهشت پیچیده به سختی‌ها و ناخوشی‌ها است. و جهنم، پیچیده به خواست‌ها و هوس‌هاست
دشواری‌ها و خواستن‌ها
حیات جاودان و سعادت ابدی انسان، در عالَم آخرت تحقق می‌یابد. زندگی دنیوی، آخرین منزل انسان نمی‌تواند باشد و هر که آینده نگر است، باید به عالَم پس از مرگ بیاندیشد و برای آن، چاره‌ای بسازد.
آیا به دست آوردن بهشت و سعادت جاودان، می‌تواند با کسب لذات دنیوی و تامین شهوات و خواست‌های مادی، جمع شود یا نه؟
علی علیه‌السلام از قول پیامبراکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله پاسخ این پرسش را مطرح می‌کنند که ایشان می‌فرمودند:
« بهشت پیچیده با ناخوشی‌ها است و جهنم، پیچیده به شهوات است.»
علی علیه‌السلام می‌فرمایند که هیچ اطاعتی از خداوند نیست مگر اینکه در کراهت، ناخرسندی و ناخوشنودی انسان انجام می‌شود و هیچ معصیت و سرپیچی از امر خدا نیست که در شهوت و ارضای امیال و هوس‌های انسان انجام می‌گیرد. آری! عزم راسخ داشتن، کمر همت بستن و برای رسیدن به هدف و آرمان به راه افتادن و پیمودن مسیر، با تن پروری، لذت گرایی قابل جمع نیست!
نه تنها برای پیمودن راه سعادت جاودان، صرف نظر کردن از لذت گرایی و هوس بازی، شرط ضروری موفقیت است، بلکه انسان برای رسیدن به اهداف برتر در همین زندگی محدود مادّی، باید از لذتها و راحتی‌ها چشم بپوشد و با عزم راسخ به دنبال هدف برتر و والاتر باشد. آیا هیچ یک از کسانی را که با تلاش زیاد فراوان توانسته‌اند در تاریخ بشریت اثری جاودان و مفید از خود به جا بگذارند، می‌شناسید که در عین حال، به لذتها و خواست‌های خود هم رسیده باشند؟
اگر برای اهداف دنیوی نیز تلاش و کوشش ضروری است، قطعاً برای شکوفا کردن گرایش‌های معنوی و دست یافتن به کمال جاودان و بی انتهای اخروی، پذیرفتن سختی‌ها و دشواری‌ها اجتناب ناپذیر است.
نباید انتظار داشت که انجام تکالیف الهی و پیمودن راه بهشت، بدون هیچ دشواری و زحمتی باشد و نباید اینگونه تصور کرد که به دنبال شهوات رفتن، می‌تواند همراه با دوزخ و آتش نباشد! البته تنها ملاک و شاخص راه بهشت و دوزخ، دشوار بودن یا آسان بودن کار و راه آن نمی‌باشد و اینگونه نیست که اگر «کار خوب» برای کسی بدون دشواری انجام شد، تاثیر خود را برای سعادت و کمال انسان نداشته باشد و یا اگر رسیدن به شهوت و هوسی برای کسی با دشواری و زحمت حاصل شد، موجب سقوط آن شخص به دوزخ نگردد!
آنچه در کلام علی علیه‌السلام مدّ نظر است، بیان قاعده کلی و عمومی است که با بیان آن، می‌خواهند پیرو راه خود را برای تحمل مشکلات و ترک‌ِ شهوات در راه رسیدن به سعادت و کمال، آماده کنند و این انتظار و توقع را در او اصلاح کنند که گمان نکند رسیدن به آرمان‌ها با تامین شهوات قابل جمع است. البته چون مراتب ایمان و تقوی مختلف است، هر کسی به هر اندازه حاضر باشد از شهوات خود در راه خدا و برای نزدیک شدن به کمال مطلوب، چشم پوشی کند، به همان نسبت به آن خواهد رسید.
نکته مهم
دشواری و سختی راه بهشت، برای کسانی است که در آغاز راه قرار دارند، ولی پس از مدتی که لذت مسیر سعادت را چشیدند و حقیقت لذتها و هوس‌های دنیوی برای آنان روشن شد، نه تنها دشواری راه از بین می‌رود، بلکه پیمودن این راه جز شیرینی و لذّت معنوی ـ که با لذتها و شیرینی‌های مادی قابل قیاس نیست ـ برای آنان در پی ندارد. ترک‌ِ لذتهای دنیوی و راهیابی به حریم دوست، آنچنان لذتی دارد که قابل توصیف نیست.
بنابراین در ابتدای راه و برای کسانی که تازه می‌خواهند از اهداف محدود دنیوی پا را فراتر نهاده و در مسیرِ سعادت جاودان گام نهند، راه بهشت، پیچیده به مشکلات و ناخوشی هاست و راه دوزخ، همراه با خواستنی‌ها و خوشی‌ها، اما پس از چندی، با چشیدن حقیقت راه سعادت و بازشدن چشم واقع بین که عمق‌ِ شهوات و لایه‌های زیرین هوا پرستی‌ها را می‌بیند، دیگر سختی عبادات رخت برمی‌بندد و لذت حقیقی جایگزین آن می‌شود.
